Nguyên nhân và bệnh sinh Béo phì

Béo Phì Là Gì?

Béo phì là tình trạng cơ thể tích tụ quá nhiều calo, vượt quá nhu cầu sử dụng. Lượng calo dư thừa thường được chuyển hóa và lưu trữ dưới dạng chất béo hoặc mô mỡ. Cần lưu ý rằng thừa cân không nhất thiết đồng nghĩa với béo phì, đặc biệt là ở những người có nhiều cơ bắp hoặc khung xương lớn.

Ngày nay, để đánh giá béo phì, chúng ta thường sử dụng chỉ số khối cơ thể (BMI), dựa trên chiều cao và cân nặng của người đó. Công cụ này được áp dụng cho mọi người trưởng thành từ 20 tuổi trở lên, không phân biệt độ tuổi hay giới tính.

Cách Tính BMI

Chỉ số BMI được tính bằng cách chia cân nặng (kg) cho bình phương chiều cao (m).

BMI từ 25,0 đến 29,9 tương đương với thừa cân.
BMI từ 30,0 đến 34,9 được chẩn đoán là béo phì độ 1.
BMI từ 35,0 đến 39,9 được chẩn đoán là béo phì độ 2.
BMI từ 40,0 trở lên được gọi là béo phì cực độ hoặc nghiêm trọng (béo phì độ 3).

Nguyên Nhân của Béo Phì

Có nhiều yếu tố dẫn đến tình trạng béo phì, bao gồm sự kết hợp của nhiều yếu tố trực tiếp và gián tiếp:

1. Chế Độ Ăn Uống và Lối Sống

Tiêu thụ nhiều thức ăn chế biến sẵn và đồ ăn nhanh thường làm tăng lượng chất béo và đường, góp phần vào béo phì.
Đồ uống có cồn như rượu và bia thường chứa nhiều calo.
Suất ăn nhiều calo hơn nhu cầu cơ thể thường xuyên xuất hiện trong các bữa ăn thảo luận hoặc khi thói quen ăn không kiểm soát.
Việc tiêu thụ đồ uống có đường và đồ uống có cồn nhiều cũng là một nguyên nhân.
Cảm xúc và tâm lý có thể dẫn đến rối loạn ăn uống.

2. Thức Ăn

Thực phẩm có hàm lượng calo cao thường rẻ và tiện lợi hơn, điều này làm cho việc duy trì một chế độ ăn uống lành mạnh trở nên khó khăn.

3. Thiếu Vận Động

Việc thiếu rèn luyện thể chất đóng một vai trò quan trọng trong việc dẫn đến tình trạng béo phì. Đa số mọi người hiện nay dành thời gian lớn trong ngày cho công việc văn phòng, và thậm chí thói quen đi bộ hoặc đạp xe ngày nay đã bị thay thế bằng việc sử dụng ô tô và xe máy.
Các xu hướng giải trí tại nhà như xem TV, lướt internet, chơi game trên máy tính cùng với thiếu tập thể dục đều làm tăng tỷ lệ béo phì. Nếu không đủ hoạt động để đốt cháy calo, năng lượng dư thừa sẽ được cơ thể lưu trữ dưới dạng chất béo.
Bộ Y tế và Dịch vụ Nhân sinh Hoa Kỳ khuyến nghị người lớn nên tham gia hoạt động thể lực ít nhất 150 phút mỗi tuần, bao gồm tập aerobic cường độ vừa, đạp xe hoặc đi bộ. Việc chia thời gian luyện tập thành các đợt nhỏ hơn có thể giúp làm cho việc duy trì lối sống sức khỏe trở nên dễ dàng hơn. Ví dụ, bạn có thể chia thành 30 phút tập luyện mỗi ngày và thực hiện 5 ngày trong một tuần.
Với những người đang gặp vấn đề béo phì và đang cố gắng giảm cân, việc tăng cường hoạt động thể chất trở nên quan trọng hơn. Bắt đầu từ những bước nhỏ và tăng dần lượng tập luyện qua mỗi tuần là quan trọng để đạt được mục tiêu.

Xem thêm Thực vật và các loại cây gây dị ứng

4. Yếu Tố Di Truyền và Béo Phì

Gen liên quan đến béo phì và thừa cân có ảnh hưởng đến cách cơ thể xử lý thức ăn thành năng lượng và lưu trữ chất béo. Gen cũng có thể tác động đến lối sống được chọn lựa. Ngoài ra, một số tình trạng di truyền hiếm gặp như hội chứng Prader-Willi cũng có thể gây ra béo phì. Đặc điểm di truyền có thể được thừa hưởng từ cha mẹ, và một số rối loạn như hội chứng thèm ăn có thể làm tăng khó khăn trong quá trình giảm cân.

5. Béo Phì Liên Quan Đến Vấn Đề Nội Tiết

Trong một số trường hợp, các tình trạng bệnh nội tiết có thể đóng góp vào vấn đề tăng cân, chẳng hạn như bệnh suy giáp hay rối loạn nội tiết và chuyển hóa như bệnh Cushing. Tuy nhiên, nếu những tình trạng này được chẩn đoán và điều trị đúng cách, quá trình giảm cân có thể trở nên dễ dàng hơn.

Tác Hại của Bệnh Béo Phì và Các Biến Chứng

Bệnh béo phì và thừa cân mang theo nhiều rủi ro đối với sức khỏe, cũng như gây ảnh hưởng đến tình trạng tâm lý và các mối quan hệ xã hội. Dưới đây là một số tác hại và biến chứng của béo phì:

1. Gây Cảm Giác Tự Ti

Thừa cân và béo phì liên quan mật thiết đến các vấn đề tâm thần như trầm cảm. Những người đối mặt với thừa cân và béo phì có thể phải đối diện với sự kỳ thị từ người khác, gây cảm giác bị hắt hủi, xấu hổ, hoặc tội lỗi. Điều này có thể làm tăng nặng vấn đề tâm lý.

2. Bệnh Lý Xương Khớp

Cứ 3 người béo phì, có hơn 1 người mắc viêm khớp. Điều này đặc biệt nguy hiểm vì những người này ít có khả năng tham gia vào hoạt động thể dục, và trọng lượng thừa có thể tăng áp lực lên khớp. Điều này có thể gây đau đớn và khó khăn trong việc di chuyển.

3. Bệnh Tiểu Đường

Bệnh tiểu đường loại 2, một bệnh phổ biến, ngày càng xuất hiện ở những người trẻ tuổi hơn, đặc biệt là trong tình hình đại dịch béo phì. Khoảng 90% người mắc tiểu đường thuộc nhóm cân nặng thừa cân hoặc béo phì.

4. Bệnh Lý Tim Mạch

Áp lực máu cao có thể gây tổn thương cho tim và động mạch, dẫn đến các vấn đề như đột quỵ và mất trí nhớ. Chất béo thừa gây áp lực lên tim và có thể dẫn đến các vấn đề đe dọa tính mạng như tắc nghẽn động mạch vành.

Xem thêm Bệnh Best ảnh hưởng như thế nào đến thị lực?

5. Suy Giảm Trí Nhớ

Béo phì là yếu tố nguy cơ dẫn đến bệnh Alzheimer và chứng sa sút trí tuệ. Nghiên cứu chỉ ra rằng người béo phì có nguy cơ mắc bệnh Alzheimer cao hơn 42% so với những người có cân nặng bình thường.

6. Bệnh Lý Tiêu Hóa

Béo phì có thể dẫn đến các vấn đề tiêu hóa như bệnh trào ngược dạ dày thực quản và thậm chí làm tăng nguy cơ ung thư thực quản.

7. Rối Loạn Nội Tiết

Cơ thể dư thừa cân có thể gặp vấn đề với các bệnh như gai đen và nồng độ insulin cao hơn, gây mất cân đối trong hệ thống nội tiết.

8. Bệnh Lý Hô Hấp

Mỡ thừa có thể làm khó khăn trong quá trình thở và gây nguy cơ cao cho các bệnh lý hô hấp như hen suyễn.

9. Ung Thư

Béo phì tăng nguy cơ mắc một số loại ung thư, bao gồm ung thư vú, đại trực tràng, thực quản, tuyến tụy, và túi mật. Khoảng 85.000 ca ung thư mới mỗi năm được liên kết với béo phì.

Biến Chứng Của Người Béo Phì

Các biến chứng bao gồm hội chứng chuyển hóa, đái tháo đường, rối loạn tim mạch, rối loạn gan, bệnh túi mật, trào ngược dạ dày thực quản, ngưng thở tắc nghẽn khi ngủ, các rối loạn hệ sinh sản, rối loạn da, vấn đề về kinh tế – xã hội và tâm lý.

Điều Trị và Phòng Ngừa Béo Phì

Bác sĩ thường đưa ra các tư vấn đầu tiên về việc giảm lượng calo và duy trì hoạt động thể dục đều đặn. Tuy nhiên, trong những trường hợp có biến chứng, việc sử dụng thuốc và các phương pháp can thiệp sâu hơn có thể là cần thiết.

1. Giảm Ăn

Nguyên tắc cơ bản là lượng calo nạp vào phải ít hơn lượng calo tiêu thụ, thúc đẩy cơ thể sử dụng năng lượng từ mô mỡ để đạt được mục tiêu giảm cân.

2. Tăng Cường Luyện Tập

Hoạt động thể chất giúp tăng cường sử dụng năng lượng dự trữ, giảm mỡ, và duy trì cân nặng.
Tập thể dục có lợi cho kiểm soát đường huyết và giảm lipid máu.