Bệnh Dại – Mối Đe Dọa Của Virus Dại từ Động Vật
1. Nguyên Nhân và Lây Truyền Bệnh Dại
Bệnh dại, hay còn gọi là dại, là một bệnh viêm não tủy cấp tính do virus dại chuyển từ động vật sang con người qua nước bọt. Rhabdovirus, loại virus có trong nước bọt của động vật nhiễm bệnh dại, chủ yếu lây nhiễm qua vết cắn. Đôi khi, bệnh cũng có thể lây qua tiếp xúc với nước bọt trên vùng da có vết thương hoặc niêm mạc như miệng và mắt. Ví dụ, việc liếm vết thương trên da cũng có thể truyền bệnh.
Nguy cơ nhiễm bệnh phụ thuộc vào lượng virus trong nước bọt, mức độ vết thương, và vị trí vết cắn (đặc biệt là gần dây thần kinh hay không). Nếu bị cắn mạnh và gần dây thần kinh trung ương, thời gian phát bệnh có thể rất nhanh, ví dụ như khi bị chó dại cắn chân, có thể chỉ sau một tuần.
2. Chẩn Đoán và Phòng Tránh
Chẩn đoán bệnh dại trên người chủ yếu dựa vào các triệu chứng lâm sàng và lịch sử tiếp xúc với virus dại. Các kỹ thuật xét nghiệm như Phát Hiện Kháng Nguyên (FAT), phân lập virus, PCR (Kỹ Thuật Sinh Học Phân Tử), và Phát Hiện Kháng Thể (ELISA, RFFIT, FAVN) cũng được sử dụng để chẩn đoán.
Do tính nguy hiểm của bệnh, nếu nghi ngờ bị cắn bởi động vật nghi nhiễm bệnh dại, người bệnh cần được giám sát và tiếp tục phác đồ điều trị khẩn cấp mà không cần đợi kết quả xét nghiệm.
3. Các Thể Bệnh và Triệu Chứng
Khi phát bệnh dại, có hai thể chính:
Thể Viêm Não:
- Cảm giác dị cảm ở vùng bị cắn, mất ngủ, bồn chồn.
- Kích thích, sợ nước, sợ gió, không thể uống nước.
- Co thắt hầu họng khi uống nước, sợ tiếng nước chảy.
- Tăng tiết nước bọt, không thể nuốt, đồng tử giãn.
- Co thắt hầu họng, cường dương, xuất tinh tự nhiên.
- Tử vong thường xảy ra trong vòng 1 tuần sau khi phát bệnh.
Thể Liệt:
- Liệt từ chân đến cơ tròn, làm rối loạn tiểu tiện và đại tiện.
- Liệt tay, lan dần lên liệt cơ hô hấp.
- Tử vong khi liệt cơ hô hấp.
Dấu hiệu xuất hiện từ 35-65 ngày sau nhiễm virus, bao gồm sốt, nhức đầu, mệt mỏi, chán ăn, và đau hoặc tê ở vùng cắn. Hệ thần kinh sau đó bắt đầu xuất hiện với sự kích động, lú lẫn và lo lắng, co giật, và tê liệt. Nếu không được điều trị sớm, bệnh thường dẫn đến hôn mê, co giật và tử vong trong 4-7 ngày.
Điều Trị Dự Phòng và Cách Nhận Biết Tình Trạng
1. Phòng Bệnh Dại Bằng Vaccine và Huyết Thanh
Hiện nay, không có thuốc đặc trị cho bệnh dại. Tuy nhiên, có thể phòng và điều trị dự phòng bằng cách sử dụng vaccine và huyết thanh kháng dại. Việc tiêm vaccine phòng bệnh dại kịp thời sau khi bị cắn bởi chó nghi ngờ dại là biện pháp hiệu quả để ngăn chặn và điều trị bệnh dại ở người.
2. Cơ Chế Điều Trị
- Virus dại nhân lên trong cơ thể gần nơi bị nhiễm cho đến khi đủ nồng độ để xâm nhập vào hệ thần kinh trung ương.
- Tiêm huyết thanh đưa vào cơ thể lượng kháng thể sẵn có, giúp trung hòa virus và làm giảm nồng độ virus.
- Vaccine củng cố miễn dịch lâu dài, phòng ngừa bệnh sau 2-8 tuần.
Nếu việc tiêm huyết thanh trễ sau khi bị chó dại cắn, chỉ có thể tiêm vaccine phòng bệnh dại.
3. Nơi Tiêm Phòng Dại
- Người bệnh có thể đến các cơ sở y tế như Viện Pasteur, Bệnh viện Nhiệt đới, Bệnh viện Nhi đồng, Trung tâm Y tế Dự phòng, Đội Vệ sinh Phòng dịch ở các quận huyện để tiêm phòng dại.
- Riêng huyết thanh kháng dại chỉ có ở Viện Pasteur và Bệnh viện Nhiệt đới.
4. Quyết Định Tiêm Phòng
- Tùy từng trường hợp cụ thể, bác sĩ sẽ quyết định có nên tiêm phòng hay không.
- Nếu vết thương gần thần kinh trung ương hoặc ở các vùng quan trọng, cần tiêm cả huyết thanh kháng dại và vaccine dại.
5. Theo Dõi theo Hướng Dẫn WHO
Theo WHO, việc theo dõi có thể được phân loại thành 3 cấp độ tùy thuộc vào tình trạng vết thương:
- Cấp Độ I: Không điều trị nếu súc vật có tiền sử đáng tin cậy, người sờ hay cho súc vật ăn.
- Cấp Độ II: Tiêm vaccine ngay nếu súc vật gặm vùng da trần, có vết cào nhẹ không chảy máu, hoặc liếm trên da có vết trầy.
- Cấp Độ III: Tiêm huyết thanh và vaccine ngay lập tức nếu có vết cắn, cào xuyên thấu da, niêm mạc bị nhiễm nước dãi của súc vật.
6. Tình Trạng Phụ Nữ Mang Thai và Cho Con Bú
- Phụ nữ mang thai không chống chỉ định tiêm vaccine và không nên thay đổi lịch tiêm khi biết đang mang thai.
- Có thể tiêm vaccine phòng bệnh dại khi đang cho con bú sữa mẹ khi cần thiết.
7. Theo Dõi theo Tình Trạng Động Vật
Trường Hợp Người Bị Cắn:
- Con vật lên cơn dại hoặc nghi ngờ dại.
- Không theo dõi được con vật.
- Tại nơi bị súc vật cắn đang hoặc đã từng có súc vật bị dại.
Trường Hợp Chỉ Cần Theo Dõi:
- Vết cắn nhẹ và xa thần kinh trung ương.
- Con vật không có dấu hiệu nghi ngờ dại.
- Không phát hiện dấu hiệu bệnh dại ở súc vật trong thời gian theo dõi.
8. Điều Trị Theo Tình Trạng Động Vật
- Theo dõi con vật trong 15 ngày. Nếu có dấu hiệu bất thường, cần đến điểm tiêm phòng dại để điều trị dự phòng.
- Nếu sau 15 ngày con vật vẫn bình thường, không cần điều trị dự phòng.