Chi Tiết Về Cây Chanh và Các Ứng Dụng Y Học
1. Tên Khác và Thông Tin Khoa Học
- Tên Khác: Chứ hở câu (Hmông), má diêu (Thái), mak vo (Lào).
- Tên Khoa Học: Citrus limonia Osbeck (Citrus medica L. subsp. limon Lour.)
- Thuộc Họ: Cam Rutaceae.
2. Mô Tả Chi Tiết Của Cây
- Cây nhỏ nhẵn, có gai dài 35mm, búp non có màu đỏ.
- Lá hình trứng hoặc hình trứng dài, mép có răng cưa, dài 5,5-11cm, rộng 3,5-6cm.
- Hoa trắng, nhuốm tím nhạt hoặc đỏ tím, mọc đơn độc hoặc từng chùm 2-3 hoa.
- Quả nhỏ, vỏ mỏng nhẵn, chia thành 10-12 múi, mỗi múi chứa 3 hạt. Cơm quả rất chua.
3. Phân Bố, Thu Hái và Chế Biến
- Cây trồng rộ khắp nơi ở nước ta, được sử dụng chủ yếu để lấy quả và lá làm gia vị.
- Từ năm 1956, nước ta bắt đầu thu mua và xuất khẩu chanh, với lượng thu mua lớn từ hai tỉnh, khoảng 100-300 tấn/năm.
- Mùa hoa thường là tháng 3-5, mùa quả từ tháng 6-9, và còn một vụ chanh chiêm vào tháng 1-2.
4. Thành Phần Hóa Học
- Vỏ quả chanh chứa tinh dầu, khoảng 3.000 – 6.000 quả cho 1 lít tinh dầu chanh.
- Tinh dầu chanh có màu vàng nhạt, mùi thơm chanh, chứa các hợp chất tecpen như d. limonen, α pinen, β phelandren, camphen và γ tecpinen.
- Mùi thơm của tinh dầu chanh đến từ các hợp chất oxy như xitrala và xitronelala.
5. Công Dụng và Liều Dùng
– Dịch Quả Chanh:
- Nước uống mát, thông tiểu tiện, chữa tê thấp. Liều dùng: 30-120g mỗi ngày pha thành nước ngọt.
- Chữa bệnh scocbut của trẻ em mới đẻ và người lớn.
- Làm nguyên liệu chế axit xitric thiên nhiên.
– Múi Chanh:
- Phối hợp với muối ăn dùng ngậm để chữa ho viêm họng.
- Gội đầu với nước chanh giúp làm trơn tóc.
– Lá và Ngọn Chanh:
- Lá thường được sử dụng làm gia vị ăn với thịt gà, ốc.
- Ngọn chanh và lá được giã nát và đắp lên rốn trẻ em để chữa bí đái và đau bụng.
– Rễ Chanh:
- Dùng chữa ho dưới dạng thuốc sắc, phối hợp với rễ dâu tầm. Liều dùng: 6-12g mỗi ngày.
– Tinh Dầu Chanh và Tinh Dầu Lá Chanh:
- Pha thuốc gội đầu, làm thơm các thuốc phiến, bột hay thuốc ngậm.
– Vỏ Thân Cây Chanh:
- Dùng làm thuốc bi đắng giúp sự tiêu hoá. Liều dùng: 4-10g dưới dạng thuốc sắc.
– Hạt Quả Chanh:
- Có người sử dụng làm thuốc tẩy giun.